BOWLING ALONE FOREVER
Kanttekeningen bij Anton Jäger in Jacobin.nl, 23 maart 2023.
Anton Jäger schrijft een veel omvattende analyse over de teloorgang van arbeidersbeweging, de sociaaldemocratie en de linkse politiek in bredere zin. De vraag is echter: Schieten linkse vakbonden en partijen ook iets op met zijn relaas? En het activisme links daarvan? De sympathieën van hem voor een heropleving van links zijn zeker merkbaar. Maar duidelijke aanbevelingen van hem wat er dan wel moet gebeuren vind ik niet. Dat vind ik een serieus gemis.
Wat is de globale lijn van het betoog van Jäger? Aanknopingspunt is een bestseller, het boek van Robert Putnam “Bowling Alone. The Collapse and Revival of American Community, uitgebracht in 2000. Eenzaamheid en individualisering alom gelden als dominante factoren in de stagnering van links, dat ooit sterk was, met daarbij ook nog een totalitaire dreiging die op de loer ligt. Het maatschappelijke middenveld verschrompelt. Hij haalt theorieën aan over totalitarisme en fascisme, en ook over populisme. Er vallen veel namen, van gerenommeerde wetenschappers en ook van notoire populisten, van Marx tot aan Trump.…. Allemaal erg informatief en interessant.
Maar het laat een aspect onderbelicht: de linkse partijen zijn zich vanaf pakweg 1890 meer en meer gaan richten op electorale politiek, ten koste van de opbouw van een eigen machtsbasis buiten de gevestigde cultuur van de representatieve democratie. Ze kwamen er ogenschijnlijk ver mee, gezien de ontwikkeling van de consumptiesamenleving en de verzorgingsstaat in veel westerse samenlevingen. Maar in de jaren ‘20 en ‘30 waren ze tot weinig in staat om fascisten tegen te houden. Lang verhaal kort: Ze waren de straat vergeten. En fascisten stoorden zich niet aan democratische spelregels. In de Koude Oorlog sloot links zichzelf vervolgens op in een anticommunistisch discours. Toen het zich daar in de jaren ‘60 van losmaakte, was de band met de arbeidende achterban al grotendeels zoek en werd het een stroming van doctorandi en intellectuelen, met alle malligheden die aan die mensen kleven.
Links dus, verregaand de weg kwijt door een stel eigen funeste politieke kronkels. Volgens mij zijn het dus vooral ook de eigen politieke ideeën die het dwaalspoor veroorzaakten. Maar juist die rol van het eigen denken in de linkse stroming blijft bij Jäger onderbelicht.
Mijn stelling is dat elke sociale groep die te maken heeft met uitbuiting en achterstelling materiële belangen heeft waar die op te organiseren is. Juist dat heeft links in gestaag toenemende mate laten liggen vanaf de periode rond 1900-1920. De opleving van het nieuwe links van de jaren ‘60 en de vroege jaren ‘70 was meer cultureel en intellectueel dan dat deze zich tot een stevige linkse politieke vuist balde. Dat tij verliep snel en rechts herpakte zich politiek buitengewoon grondig. We hebben het geweten en we zitten er nu nog steeds mee.
Als je dit niet als invalshoek neemt, kun je tot in de eeuwigheid blijven analyseren en uitweiden. Dat levert ontegenzeglijk heel veel kennis op. De vraag is echter of die de sociaaldemocratie en het activisme links daarvan werkelijk vooruit helpen.
Noem mij van allen die Jäger aanhaalt diegenen op die links de afgelopen decennia daadwerkelijk vooruit hebben geholpen. En dat zodanig, dat Jäger er licht mee laat zien aan het einde van de tunnel. Helaas, die zijn er niet. Jägers eigen slotopmerking is dan ook een moede verzuchting:
“Putnam had een punt, maar wel om de verkeerde reden: het middenveld is van levensbelang voor de democratie, maar doet er amper toe voor het kapitaal – en zou het zelfs kunnen bedreigen. Bij gebrek aan deze dreiging, zowel ter linker- als ter rechterzijde, zullen we eenzaam blijven verder bowlen”. – om de dooie dood niet, zou ik zeggen.
Wat schieten wij als lezers hier dus mee op? Leidt dit werkelijk tot de strijdbaarheid waar Jacobin.nl toe oproept?